Recensies over curator van de expo: Constant Dullaart: This Unjust Mirror.

Daar komen schut­ters! Het fascinerend­ste werk op Con­stant Dul­laarts solo­ten­toon­stelling This Unjust Mir­ror in het Fries Muse­um in Leeuwar­den zie je gemakke­lijk over het hoofd. Het heet #brigad­ing con­ceit (2019) en bestaat uit een driedelige spiegel waarop, ter dec­o­ratie, tien­tallen simkaarten zijn geplakt. De angel zit in het bijschrift, dat meldt dat als je in deze spiegel een self­ie maakt en die ver­vol­gens op Insta­gram post, vergezeld van de hash­tag #brigading_​conceit, je bin­nen twee dagen ​‘aan­dacht’ gaat kri­j­gen van de ​‘beschik­bare leg­ers van de kun­ste­naar’.

Zo gezegd, zo gedaan.

Aan­vanke­lijk valt die aan­dacht nogal tegen, wat ongetwi­jfeld mede komt door­dat de foto nogal saai is. Maar na een dikke dag begint het: een traag aanzwellende stroom likes, meestal in groep­jes van negen à tien, die mijn foto wor­den toebe­deeld door accounts als ​‘Ade­ba­jo Oluwa­tim­i­le­hin’ (0 bericht­en, 688 vol­gers) keshavsharma2905 (3 bericht­en, 409 vol­gers) en fastandcurious_​_​(5 bericht­en 476 vol­gers) – opval­lend veel Turks-achtige namen zit­ten erbij. Dat gaat zo twee dagen door. Aan­vanke­lijk is die like­stroom grap­pig, daar­na wordt het irri­tant: hoe langer het duurt, hoe meer je er van door­dron­gen raakt dat deze likes niks beteke­nen, en twi­jfel je steeds meer aan de waarde van de likes onder je nor­male foto’s – wat beteke­nen die eigen­lijk? Als de stroom uitein­delijk stopt bij 743 ben ik blij dat ik er vanaf ben. Alsof Dul­laart me er vanu­it een par­al­lel uni­ver­sum op heeft gewezen dat die like-liefde van mij in de echte wereld hele­maal niets voorstelt.

Pre­cies dat idee van ​‘bericht­en uit een par­al­lel uni­ver­sum’ is de kracht van Dul­laarts werk. Zijn oeu­vre draait volledig om inter­net en sociale media en de wet­ten en de kracht­en in die wereld – van nep­profie­len en het bin­nen­halen van likes, tot pro­pa­gan­da en de mate waarin de virtuele wereld ingri­jpt in die van alledag. Voor dat laat­ste gebruikt Dul­laart graag de metafoor van het leg­er: anders dan in de echte wereld is het virtueel heel een­voudig om grote aan­tallen ​‘sol­dat­en’ te gener­eren die je op aller­lei manieren kunt inzetten, bijvoor­beeld door mensen met likes te bom­barderen. Die leg­ermetafoor is ook een hoofdli­jn in de ten­toon­stelling: zo hangen er trotse mil­i­taire vaan­dels van nep­profie­len als ​‘clairlovelife962’ en ​‘neuken_¬-ben__geil’, maar ook ​‘schilder­i­jen’ die Dul­laart maakt met de vele duizen­den simkaarten die hij nodig heeft om al die nep­profie­len aan te mak­en. Die werken, het moet gezegd, zijn opval­lend dec­o­ratief en braaf, alsof Dul­laart ze vooral ziet als een hand­i­ge manier om van die over­tol­lige kaarten af te komen.

Ook het the­ma schi­jn en werke­lijkheid komt vaak terug in Dul­laarts werk. Dit keer ver­beeldt hij dat door een ver­wi­jz­ing naar The Pic­ture of Dori­an Gray, Oscar Wilde’s klassiek­er over een man die op zold­er een geschilderd zelf­portret heeft, dat func­tion­eert als de spiegel van zijn ziel. Naar­mate de jaren vorderen wordt de geschilderde Dori­an steeds afzichtelijk­er, ter­wi­jl de echte jong en aantrekke­lijk bli­jft. Dul­laart reageert daarop onder andere met een com­put­er die dichtregels genereert, gebaseerd op Wilde’s boek en die ver­vol­gens weer door nepac­counts op sociale media wor­den gepub­liceerd. Het is een inter­es­sant idee (wat is echt, kan schi­jn ooit werke­lijkheid wor­den, of kun­st?) maar de uitwerk­ing is opnieuw wat saai – het gedicht is niet heel goed, en het feit dat je de dichtregels op sociale media terugzi­et is meer een tech­nisch hand­ighei­d­je dan dat het opwindende nieuwe inzicht­en oplev­ert. Dat gevoel kreeg ik vak­er bij het zien van ​‘This Unjust Mir­ror’: Dul­laart heeft een fan­tastisch the­ma te pakken, maar hij bli­jft net te vaak hangen in de con­sta­ter­ing dat het in die andere wereld, nou ja, ánders is. Pas als hij ingri­jpt, zoals bij #brigad­ing con­ceit, en de twee werelden echt laat bot­sen, ontstaat er vuur.

De solo­ten­toon­stelling van de Ned­er­landse kun­ste­naar Con­stant Dul­laart weer­spiegelt hoe dig­i­tale media en het inter­net ons beeld van de werke­lijkheid beïn­vloe­den. Dul­laart doet al jaren onder­zoek naar de manip­u­latieve kracht van nieuwe media. Zijn werk, met thema’s als het auteurschap, de per­for­ma­tiviteit en vir­tu­ositeit van kun­st in een dig­i­taal geme­dieerde omgev­ing, reflecteert kri­tisch en humor­vol op de cul­turele en sociale effecten van het inter­net. Naast de werken in het Fries Muse­um, is er een ten­toon­stelling online waar – onder andere – spon­tane dig­i­tale ont­moetin­gen wor­den gefa­cili­teerd: er is de mogelijkheid om met andere bezoek­ers in gesprek te gaan. De gri­jze web­site is sober vor­mgegeven en doet denken aan de beginda­gen van het inter­net, nog niet verzadigd van de over­weldigende esthetiek en hoeveel­heid beelden op sociale media. Boven­di­en wor­den de gegevens en het gedrag van de bezoek­er, die met een pseudoniem anon­iem kan inloggen, niet gemon­i­tord of opges­la­gen.

De titel is een allusie op The Pic­ture of Dori­an Gray (1890) van Oscar Wilde, over de mooie, hedo­nis­tis­che Dori­an Gray die jong bli­jft ter­wi­jl zijn geschilderde portret ver­oud­ert en almaar lelijk­er wordt. Op sociale media ver­to­nen we een gecureerde, vee­lal geïdealiseerde ver­sie van onszelf, waar­bij we ons bewust zijn van de blik van anderen: een ​‘onjuiste spiegel’ van de werke­lijkheid. Dul­laart ervo­er zijn per­soon­lijke Face­bookprofiel als zo’n geïdealiseerd portret, een ver­stilde reflec­tie van zichzelf waar­van hij zich vervreemd voelde. Hij creëerde er een gedicht over: een eigen­ti­jdse vari­atie op een pas­sage uit The Pic­ture of Dori­an Gray over lev­en in het inter­net­ti­jd­perk, in de gotis­che, the­atrale sti­jl van eind negen­tiende eeuw. De vervreemd­ing is com­pleet wan­neer de poëzieregels opduiken op plat­forms als Insta­gram, LinkedIn en Face­book, ver­spreid door nepac­counts die Dul­laart inhu­urt. Ene Pamela Nichols citeert bijvoor­beeld enkele regels op Tri­pad­vi­sor in reac­tie op het Ams­ter­dams stand­beeld Het Lieverd­je: ​‘Had there been noth­ing more in our renun­ci­a­tion than this? There had been some­thing more to sell. At least we thought so… but who could tell? There was only one bit of evi­dence left against us. Auto depic­tion itself, any self­ie was evi­dence fore­told. We would destroy it all.’ De dichtregels kri­j­gen extra lad­ing wan­neer ze ver­schi­j­nen in de Googlere­views van de recht­bank waar Wilde werd vero­ordeeld. In het Fries Muse­um wordt een video getoond waarop de reac­ties zijn verza­meld.

Dul­laart reflecteert op de manip­u­latieve kracht van het inter­net door die bewust in te zetten. De poëzie die de inge­hu­urde profie­len op het inter­net ver­sprei­den, ver­schi­j­nen in reac­tie op bericht­en van het Engi­neer­ing and Phys­i­cal Sci­ences Research Coun­cil op LinkedIn, op Insta­gram­posts van MIT Media Lab, in de com­mentaren bij een YouTube­v­ideo van een baby die zichzelf in de spiegel bek­ijkt, bij bericht­en van beveilig­ings­bedri­jven, enzovoorts. Zo ontstaat een meta­nar­ratief dat moeil­ijk, of eigen­lijk niet te achter­halen valt uit de losse reac­ties. De hoeveel­heid infor­matie, de anon­ieme en onduidelijke oor­sprong van het werk en de wijze waarop het ver­spreid wordt, weer­spiegelt de staat van beteke­nis in het dig­i­tale tijd­perk. Deze ver­snip­per­ing, waarin de ambiguïteit van het inter­net zicht­baar wordt, maakt het werk inter­es­sant maar ook lastig te overzien. Enkel door een video waarin Dul­laart de com­mentaren weer verza­melt, begri­jp je wat er gebeurt.

Ook de andere werken in de ten­toon­stelling, samengesteld ron­dom de aankoop van PVA com­po­si­tion Sarato­ga Bat­tle­field door het Fries Muse­um, gaan over de enorme hoeveel­heid nep­profie­len die rondzw­er­ven op het inter­net. Foto’s van een natu­urhei­de waarop diag­o­naal vanu­it ver­schil­lende kan­ten, als leg­ereen­heden, simkaarten zijn geplaatst, ver­wi­jzen naar de Slag bij Sarato­ga (1777), die gewon­nen werd door de Amerika­nen en een keer­punt betek­ende in de Amerikaanse onafhanke­lijkhei­d­soor­log. Bij­na zes­duizend sol­dat­en wer­den gevan­gengenomen, onder wie Brit­ten en Duitse huur­sol­dat­en. Dul­laart vergelijkt de heden­daagse onlinestri­jd van zoge­heten trol­len­legers om de realiteit te kun­nen bepalen of beïn­vloe­den met de Amerikaanse rev­o­lu­tie. De simkaarten ver­beelden de nep­profie­len, die net als de Duitse huur­sol­dat­en niet voor hun eigen waar­den vecht­en. Een simkaart is nodig omdat de accounts per sms wor­den gev­er­i­fieerd. Dit verk­laart de titel van het werk: PVA staat voor Phone Ver­i­fied Account. Als afgedank­te karkassen, enkel voor het ver­i­fi­catiepro­ces gebruikt, zijn ze door Dul­laart gearrangeerd als leg­ereen­heden.

De hoeveel­heid simkaarten die de kun­ste­naar heeft verza­meld is imposant. Echt dicht­bij komen de nepac­counts in #brigad­ing con­ceit (2019), dat bestaat uit drie spiegels met in de mid­del­ste één simkaart (vol­gens de zaal­tekst de kun­ste­naar) en aan bei­de kan­ten leg­ers simkaarten. Wan­neer je een spiegel­selfie maakt voor het werk en deze ver­vol­gens met de hash­tag #brigading_​conceit op Insta­gram plaatst, ont­vang je 666 likes van een door Dul­laart gecreëerd trol­len­leger. Vier­en­twintig uur na het plaat­sen van de post ont­vang ik naast de gebruike­lijke 25 likes van vrien­den, likes van @ece.alkc, @amirulazril97, @leo_miranda_21, en ruim zeshon­derd andere profie­len waar­van de meeste Turks ogen. Som­mige zien er echt uit, andere zijn over­duidelijk nep. Wan­neer Dul­laart zijn trollen inschakelt, heeft hij keuze uit echte vol­gers, echte vol­gers met een bepaalde leefti­jd, echte vol­gers die heel echt lijken, echte vol­gers die niet ver­wi­jderd wor­den, echte vol­gers die weer aange­vuld wor­den als ze toch ver­wi­jderd wor­den, nepvol­gers die echt lijken, en nepvol­gers die net nieuw zijn en niet echt lijken. Het is een super­markt van iden­titeit­en. De ene iden­titeit is echter meer waard dan de andere; ze zijn gerangschikt vol­gens de huidi­ge neokolo­niale ver­houdin­gen, waarin West-Europese en Amerikaanse profie­len beduidend waarde­voller zijn dan bijvoor­beeld een Turks of Indi­aas profiel – hoewel veel profie­len, ook uit de eerste cat­e­gorie, in India aange­maakt wor­den.

Van­daag de dag vin­dt er een onlinestri­jd om de macht plaats: het gaat om niets min­der dan hoe we de werke­lijkheid zien. Gigan­tis­che adver­ten­tiebedri­jven met mil­jar­de­nomzet zijn dom­i­nant en Face­book en Twit­ter spe­len voor waarhei­d­spoli­tie door bericht­en (algo­rit­misch) te mod­er­eren. Wat schuilt er achter de werke­lijkheid die deze bedri­jven helpen creëren? Dat ze in ieder geval geen inter­esse hebben om trol­len­legers uit te schake­len, blijkt uit het aan­bod dat Dul­laart ooit deed aan Insta­gram, toen hij zijn data over alle verza­melde nepac­counts beschik­baar wilde stellen aan het plat­form: er was geen enkele ani­mo voor. Het keer­punt waarop de samen­lev­ing min­der afhanke­lijk wordt van grote tech­nolo­giebedri­jven is nog niet in zicht.

• Con­stant Dul­laart. This Unjust Mir­ror, tot 14 feb­ru­ari in het Fries Muse­um, Wil­helmi­naplein 92, Leeuwar­den en online: https://friesmuseum.common.garden/.

Een open­ingsavond op afs­tand: voor een kun­ste­naar die zich al jaren bezighoudt met schi­jn­ver­tonin­gen op sociale media lijkt het zo gek nog niet. Loes van Beunin­gen neemt plaats achter haar com­put­er en bezoekt de 100 % coro­n­aproof vernissage van Con­stant Dul­laarts This Unjust Mir­ror in het Fries Muse­um.

Exact om 17:00 moest het gebeuren vorige week zater­dag; de open­ing van de eerste muse­ale solo­ten­toon­stelling van Con­stant Dul­laart: This Unjust Mir­ror. Het even­e­ment vond van­wege de coro­nacri­sis dig­i­taal plaats en was vanaf dat moment – en geen min­u­ut eerder – te vol­gen via de web­site van het Fries Muse­um. Dul­laart ontwikkelde zelf de soft­ware waarmee je als bezoek­er de plechtigheid kan bij­wo­nen en virtueel een deel van de ten­toon­stelling kon bewon­deren. Via ​‘Com­mon Gar­den’, de naam van het online plat­form, zouden we een open­ingswo­ord kri­j­gen van directeur-bestu­ur­der van het muse­um Kris Cal­lens, con­ser­va­tor mod­erne en heden­daagse kun­st Hanne Hage­naars, en uitein­delijk de kun­ste­naar zelf.

Dat ging niet hele­maal zoals gep­land. Cal­lens nam kort het woord en kondigde Hage­naars aan, maar die was ner­gens te beken­nen. Con­stant Dul­laart vulde daarop de leegte met een welkom aan het aan­wezige pub­liek, maar ver­brak zijn verbind­ing kort daarop toen hij tij­dens zijn toe­spraak gesto­ord werd door (ik neem aan) zijn kind. Ver­vol­gens werd ik zelf automa­tisch uit­gel­ogd van het plat­form omdat ik te lang inac­tief was geweest; oftewel aan het luis­teren was naar de sprek­ers.

Alle nade­len van het op afs­tand werken, waar we sinds de ​‘intel­li­gente lock­down’ (bij­na) alle­maal (dagelijks) mee te mak­en kri­j­gen, kwa­men hier in een kwartiert­je aan bod. Tech­nis­che prob­le­men, een kind dat niet begri­jpt waarom je achter die com­put­er zit te prat­en of een part­ner die je aan­dacht opeist, ongewenst uit een pro­gram­ma gegooid wor­den waar­door je steeds opnieuw moet inloggen: het is niet ideaal te noemen.

De open­ing van de ten­toon­stelling in het Fries Muse­um is van­wege de coro­nacri­sis dig­i­taal en te vol­gen via de web­site van het muse­um. Dul­laart ontwikkelde zelf soft­ware waarmee bezoek­ers virtueel langs een deel van de ten­toon­stelling kun­nen wan­de­len en met elka­ar in gesprek kun­nen gaan: ​„Ik wilde ondanks de lastige sit­u­atie wel iets doen als open­ing. Dit is een mooie manier om toch samen te kun­nen komen en con­tact te kun­nen mak­en.”


Een belan­grijk onderdeel van de virtuele rondlei­d­ing is een film die ook in de ten­toon­stelling zelf te zien is. Als uit­gangspunt voor de film gebruik­te Dul­laart een gedicht dat hij schreef na het lezen van de Ierse schri­jver Oscar Wilde (1854−1900). ​„In The Pic­ture of Dori­an Greyzi­et het hoofd­per­son­age zijn wens uitkomen dat niet hijzelf maar zijn geschilderde portret oud­er wordt. Dit deed mij denken aan hoe wij ons heden ten dage ver­houden tot ons sociale­me­di­aprofiel. We zijn con­tinu bezig de per­fecte ver­sie van onszelf te lat­en zien. Alleen de leuke din­gen, zoals onze fan­tastis­che vakantiefoto’s, tonen we.”


Con­stant Dul­laart (Lei­der­dorp, 1979) is een voor­ma­lig res­i­dent van de Rijk­sakademie in Ams­ter­dam en is momenteel werkza­am en woonachtig in Berli­jn. Zijn werk focust op de sociale en cul­turele uitwerk­ing van inter­net en nieuwe media. Zo kocht hij eerder voor een kun­st­pro­ject 2,5 miljoen insta­gramvol­gers en creëerde hij al eens 13.000 ver­zon­nen Face­bookprofie­len. In 2015 ontv­ing hij de inter­na­tionale pri­js voor inter­netkun­st, de Prix Net-Art.


This unjust mir­ror, zijn eerste solo-exposi­tie, is een ont­dekkingsreis door de wereld van de online pro­pa­gan­da waarin nepac­counts en fake news aan de orde van de dag zijn. ​„De virtuele rondlei­d­ing is een ken­nis­mak­ing. In de ten­toon­stelling zijn heel gede­tailleerde fysieke werken te bewon­deren die je gewoon in het echt moet zien. Dus het is nog steeds heel erg de moeite waard om na de open­ing zelf in het muse­um te komen kijken.”


Met ​‘This unjust mir­ror’ wil Dul­laart vooral de indus­trie achter de sociale media bloot­leggen. ​„Die doet er alles aan om je terug te lat­en komen. Vooral het com­peti­tieve ele­ment van de sociale media vind ik onge­zond. De nadruk ligt heel erg op het aan­tal vrien­den en likes. Dan kijk je niet meer naar wan­neer je zelf tevre­den bent, maar je vergelijkt jezelf de hele tijd met anderen. Je ziet niet meer wat echt belan­grijk is. Uitein­delijk zijn bedri­jven als Face­book en Insta­gram meer bezig met geld ver­di­enen dan met mensen gelukkig maken.”

‘Wil je in de Com­mon Gar­den bli­jven?’ sprak een stem vanu­it de speak­er van mijn lap­top. Toegegeven, ik was even afgeleid tij­dens het virtuele bezoek aan de ten­toon­stelling van Con­stant Dul­laart in het Fries Muse­um. Mid­den in zijn film Crys­tal Pil­lars (2012), die nota bene gaat over online gedrag, ver­scheen een bericht over een nieuwe e‑mail in beeld en voor ik het wist, dwaalde ik over het inter­net. En nu werd ik tot de orde geroepen door wat klonk als een automa­tisch gegenereerde man­nen­stem.

Crys­tal Pil­lars is een ​‘video-essay’, een bijeenge­hark­te stroom van beeld­ma­te­ri­aal afkom­stig van Dul­laarts Face­book-pag­i­na gepaard met een voice-over die reflecteert op de beteke­nis van de willekeur. De mix van onder meer per­soon­lijke ervarin­gen van Dul­laart en opper­vlakkige mar­ket­ing­taal van Zucker­berg lev­ert een heer­lijk en tegelijk­er­ti­jd ons­make­lijk relaas, voorgelezen door een vrouw met een snot­neus. Ter­wi­jl we kijken naar beelden van het skire­sort in Dubai vertelt de vrouw dat ze een ​‘Face­book-elit­ist’ was gewor­den, iemand die bericht­en van haar wall ver­wi­jderde die haar niet flat­teer­den of die in ​‘slecht Engels’ waren geschreven, ook al kwa­men ze van vrien­den. Haar ware zelf ging online ver­loren. ​‘De schil is er nog, maar de zachte delen zijn verd­we­nen.’

Aan Dul­laarts eigen Face­book-lev­en kwam een einde toen hij tij­dens een per­for­mance in 2012 zijn wacht­wo­ord pri­js­gaf. De kun­ste­naar heeft een haat-liefde­v­er­houd­ing met sociale media en onthult in zijn werk struc­tureel de macht en de onmacht van ons online bestaan. Hij laat zich meevo­eren door de ongelooflijke mogelijkhe­den en loopt tegen de beperkin­gen aan. Zo kocht hij in 2014 2,5 miljoen Insta­gram-vol­gers, een ​‘leg­er’ van nepac­counts die hij ver­vol­gens verdeelde over ver­schil­lende par­ti­jen in de kunst­wereld. Hij vulde iedereen aan tot hon­derd­duizend vol­gers om het even­wicht te her­stellen. Ze zullen er niet blij mee geweest zijn.

This Unjust Mir­ror is zijn eerste muse­ale solo­ten­toon­stelling. Er is onder meer een ​‘portret­ten­ga­ler­ij’ te zien samengesteld uit die aangekochte nep­profie­len. Dat zijn per­so­n­en zon­der vol­gers, met vage profielfoto’s, twee of drie posts die maar moeil­ijk met elka­ar te rij­men vallen en een tek­st­je vol spelfouten. Er schuilt iets angstaan­ja­gends en tegelijk­er­ti­jd iets aan­doen­lijks in de geman­keerde ken­merken van die ver­zon­nen lev­ens. Het zijn ​‘schillen’ waar nooit een zacht deel aan te pas is gekomen.
De titel This Unjust Mir­ror ontleende Dul­laart aan The Pic­ture of Dori­an Gray, en een nieuw gedicht van eigen hand ligt aan de basis van nieuw werk. Ook hier start een zoek­tocht naar het menselijke in het geau­toma­tiseerde en het tast­bare in het onaan­raak­bare.

Ik bezocht de ten­toon­stelling virtueel op een plat­form genaamd de ​‘Com­mon Gar­den’ die Dul­laart vóór coro­nati­jd ontwikkelde. De vide­ow­erken zijn online goed te bek­ijken, de fysieke kunst­werken slaan zoals verwacht wat dood. Maar een bezoek is zek­er de moeite waard. Je bent een rode stip die door de ruimte beweegt. Kom je een mede­be­zoek­er tegen, dan kun je daar mee prat­en. Afs­tand houden niet nodig.

Con­stant Dul­laart – This Unjust Mir­ror t/​m 14 feb­ru­ari in het Fries Muse­um, momenteel ges­loten maar virtueel te bezoeken via friesmuseum.common.garden