Edo Dijksterhuis: Vogels in de duinen, vogels aan de wanden

Het Parool, 5 juni 2018
Paul Kooiker, Black Meat, 2007

B is for Bird laat zich lezen als een vogel­boek, op de wand opengeklapt. Aardi­ge weet­jes, ver­rassende kunst­werken. Een speelse ten­toon­stelling in Bergen, in de zomer het wal­hal­la van de vogelaar.

De treur­spreeuw is ongeveer 25 cen­time­ter groot, bru­in en een geweldige imi­ta­tor van menselijke stem­men en andere gelu­iden. Om die reden was hij vroeger in Azië pop­u­lair als volièrevo­gel. Maar ontsnapte exem­plaren plant­ten zich razend­snel voort en brei­d­den hun leefge­bied uit zodat de treur­spreeuw tegen­wo­ordig wordt gezien als een regel­rechte bedreig­ing van onder andere het Aus­tralis­che ecosys­teem. In Indone­sië wordt mas­saal gejaagd op de vogel, maar om andere rede­nen. Hij bootst de stad­sh­er­rie na en maakt het lev­en in de urban jun­gle zo nog onaan­ge­namer.
Anaïs López fotografeerde de treur­spreeuw op drie ver­schil­lende manieren. Gevan­gen in de hand, hip­pend over een zebra­pad en groeps­gewi­js in een boom bij schemer, als een stel hangjon­geren bij een speel­tu­in­t­je. De vogel is kwets­baar en bru­taal, een plaag vergelijk­baar met de mens die hij imiteert.

Anais Lopez, Myna in Myanmar

B is for Bird staat bol van dit soort sym­bol­iek. De ten­toon­stelling laat zich lezen als een op de muur opengeklapt vogel­boek met alfa­betis­che opzet en asso­ci­atieve inslag. Je begint bij A is for Arti­fi­cial’ en eindigt bij Z is for Zoo’. Bij iedere let­ter hangt een heden­daags kunst­werk en bij som­mige twee of drie. Want A staat bijvoor­beeld ook voor Alco­hol’. En daar hoort een schit­terend, door Emo Verk­erk geschilderd portret bij van Venedikt Jero­fe­jev, de schri­jver van Mosk­ou op sterk water, een ver­slag van een meer­daags delir­i­um. Hij heeft gezelschap van een koekoek, de belicham­ing van zijn eenzaamheid.

Emo Verkerk, Venedikt Jerofejev

Robots

Dit soort poëtis­che lem­ma’s wor­den afgewis­seld met werk dat meer weten­schap­pelijk is van toon. De tekenin­gen van Kevin Simón Mancera bijvoor­beeld. Op een vel zette hij de nationale vogels van de machtig­ste lan­den ter wereld, zoals de Amerikaanse zeearend en de Franse haan. Een ander vel wordt bevolkt door vogels uit de arm­ste lan­den, die er geen geved­erde mas­cotte op na houden maar wel het tehuis zijn van veel meer vogelsoorten.

B is for Bird bevat geschilderde en gefo­tografeerde vogels, vogels die door robots zijn gespot en gere­pro­duceerd, vogels gemaakt van gelast pvc, een neon­vo­gel en vogel­gelu­iden gevat in sono­gram­men. Gastcu­ra­tor Hanne Hage­naars heeft een gevarieerde en visueel aantrekke­lijke verza­mel­ing werken bij elka­ar gebracht. Met hier en daar een mooie ver­rass­ing. Zo is de met­al­en con­struc­tie met pape­gaaien­vleugel atyp­isch voor David Jablonows­ki maar past het wand­sculp­tu­ur hier per­fect onder E is for Exotic’.

Kevin Mancera, Schets

De bezoek­er kan eigen­lijk willekeurig waar begin­nen in de rondgang — er mis­sen sowieso een paar let­ters dus waarom niet? Maar al snel laat zich een bepaald ritme voe­len en onder­huidse dwarsver­ban­den. Expli­ci­et wordt dat bij R is for Rep­e­ti­tion’ waar de geab­stra­heerde parki­et van Daan van Gold­en, gerubriceerd onder de P, weer opduikt. Hij wordt geflan­keerd door Daniëlle van Arks foto van Picas­so’s gebeeld­houwde uil, die weer een echo is van Lisa Couwen­berghs grote schilder­ij met uilen onder de O van Owl’.

In het mid­den van de zaal staat een oud­er­wetse pick-up met een doz­i­jn sin­glet­jes waar vogel­gelu­iden op zijn vast­gelegd. Het is een aardi­ge gim­mick, maar eigen­lijk is hij over­bod­ig. B is for Bird is zelf een ten­toon­stelling als een lied­je. Licht en vrolijk vult hij de ruimte. Een speelse ten­toon­stelling die pri­ma op z’n plek is in Bergen, in de zomer een wal­hal­la voor vogelaars.

Davis Jablonowski
lees meer +
lijn

Lotte van Geijn: Vrije vogels, vreemde vogels, pechvogels

Metropolis M, 5 september 2018

De vogel, al eeuwen­lang het sym­bool van de vri­jheid, staat nu volop in de schi­jn­wer­pers in B is for Bird. Toch blijkt in de ten­toon­stelling ook het rond­flad­derende beestje niet alti­jd even vrij te zijn en toont het zich als metafoor van deze tijd.

Vogels hebben mensen alti­jd gefasci­neerd. Door hun vaak krachtige en uiteen­lopende ver­schi­jn­ingsvor­men vin­den we ze terug als sym­bool in mythes en sages, als weten­schap­pelijk studieob­ject en vaak ook als ver­sier­ing. De mens beni­jdt de vliegende vogel. Een eigen­schap die de mens bewon­dert en ons een gevoel van vri­jheid geeft. Som­mige vogels vliegen duizen­den kilo­me­ters in het luchtru­im. Zij ken­nen geen land­gren­zen. Ook dossen vogels dossen zich uit en zijn ze de beste ver­lei­ders. Voge­len’ is niet voor niets het Oudned­er­landse woord voor vrijen.

Maar vogels lat­en zich niet alti­jd even gemakke­lijk zien. Uren heb ik als kind tussen de takken getu­urd. Tot opeens, kijk, daar!’, een bonte vliegen­vanger, een vlaamse gaai of een win­terkoninkje zich even liet bespieden. Vogels hebben vele kun­ste­naars en dichters in de geschiede­nis geïn­spireerd. In het bosrijke duinge­bied ron­dom Muse­um Kra­nen­burgh in Bergen kun je vogels spot­ten, maar nu is er bin­nen de muren van het muse­um tijdelijk een unieke verza­mel­ing vogels te bewon­deren. De ten­toon­stelling van gastcu­ra­tor Hanne Hage­naars B is for Birdis een ode aan de vogel.

In het speelse for­mat van de ten­toon­stelling waarin de let­ters van het alfa­bet elk voor een naam, een begrip of poëtis­che omschri­jv­ing staat, zoals P is for para­keet and par­adise and plas­tic en S is for swan, star­ling and sketch­es from life geeft Hage­naars ons een ste­vige inlei­d­ing in de (sym­bol­is­che) relatie tussen mens en vogel. Ontroerend en con­fron­terend tegelijk­er­ti­jd is het script van de Tsjechis­che Eva Kot’átková Becom­ing a Bird (Short Staged Attempt­ed to Escape a Real­i­ty, 2016). De instruc­ties nemen je mee in een mogelijke trans­for­matie van mens naar vogel. Het werk wekt het roman­tis­che ver­lan­gen in mij op te kun­nen vliegen, maar heeft tegelijk­er­ti­jd ook een poli­tieke en exis­ten­tiële lad­ing. De trans­for­matie tot vogel wordt zo een uitweg en een daad van verzet.

Maar als je dan een­maal een vogel bent, hoe vrij ben je dan? In 2012 werd fotografe Anaïs López vanu­it haar hotelka­mer in Sin­ga­pore wakker gehouden door het schrille gelu­id van een treur­spreeuw. Haar project The Migrant, a Bird on the Run vol­gt het lev­en van de vogel die oor­spronke­lijk uit Indone­sië komt, maar in Sin­ga­pore terecht is gekomen door­dat hij als exo­tisch pronkdi­er is meegenomen. Maar nu hij is niet langer welkom. Door zijn unieke eigen­schap om omgev­ings­gelu­iden na te boot­sen heeft hij zijn mooie zang­stem ver­loren. Nu kopieert hij met een schril gelu­id de her­rie van de stad en wordt daar­door over­al wegge­jaagd of ver­mo­ord. Ook de prachtige aquarel­tekenin­gen van vogels door de Colom­bi­aanse kun­ste­naar Kevin Simón Mancera zijn esthetis­che schi­jn­be­weg­in­gen. De kleurige vogels zijn enerz­i­jds de sym­bol­en voor de machtig­ste lan­den ter wereld, de zeearend is de nationale vogel ivan de Verenigde Stat­en en de Verenigde Ara­bis­che Emi­rat­en hebben zich de valk hebben toegeëi­gend. Tegelijk­er­ti­jd heeft Mancera de vogels weergegeven van de arm­ste lan­den ter wereld. Ik ont­dek­te dat de arm­ste lan­den ter wereld geen nationale vogel hebben, maar het zijn vaak wel lan­den waar veel vogels wonen.’

Ook is de vogel bin­nen de ecolo­gie van de kun­st’ niet meer weg te denken. Hage­naars toont ons hoe de parki­et meerdere malen opduikt in het oeu­vre van ver­schil­lende kun­ste­naars. Wan­neer een wereld­beroemde kun­ste­naar een vogel tot een icoon maakt zoals Hen­ri Matisse deed met de vorm van de parki­et in zijn Papi­er découpé La per­ruche et la sirène (1952÷53) dan is dat een inspi­ratie voor andere kun­ste­naars. Elke her­in­ter­pre­tatie plaatst de parki­et in een nieuwe con­text en in een andere tijd. Zo toont Hage­naars ons de werken Vri­je studie naar Matisse (1981) en HM (2003) van Daan van Gold­en. In deze werken isoleert Van Gold­en de vorm van de parki­et van Matisse. Hier­door maakt hij de achter­grond even belan­grijk als het onder­w­erp zelf. Ook kun­ste­naar Chaim van Luit waagt zich aan de parki­et. Zijn werk Une per­ruche (2016) is een neon die de lijn van de sil­hou­et van de parki­et van Matisse vol­gt. En in het werk Para­keet (2017÷18) van Dieuwke Spaans is los­jes de parki­et te herken­nen, maar de vogel is gespiegeld en lijkt zijn veren iets meer te hebben uit­geschud. Vrolijk vliegt de parki­et door de ver­schil­lende decen­nia heen en het is een meer­waarde om de werken nu zo samen in dezelfde ruimte te kun­nen bek­ijken. Met als grote afwezige het orig­i­neel’ van Matisse.

Chaim van Luit
lees meer +
lijn

Wietse Schmidt: De gevleugelde wereld weer wat dichterbij mens

De Telegraaf, 13 juni 2018

De vogel kreeg in het verleden aller­lei sym­bol­is­che kracht­en en wijshe­den toegedicht. Vol­gens gastcu­ra­tor Hanne Hage­naars van Muse­um Kra­nen­burgh over­heerst in de huidi­ge maatschap­pij echter de koude sym­bol­iek van de weten­schap. We leren de vogel nu vooral alleen nog maar ken­nen via klin­is­che spel­regels van de vogelkunde. Tijd voor een revival van de warme sym­bol­iek van de vogel!

De bosrijke omgev­ing van het muse­um maakt de bezoek­er van de ten­toon­stelling B is for Bird direct bewust van de kracht van de natu­ur en de rol van de vogel. Zoete aroma’s en liefe­lijke deun­t­jes dansen door de lucht. Ik kan me niet voorstellen dat er mensen zijn die niet van vogels houden’, meent Hage­naars. Iedereen heeft wel wat met vogels en het is voor een muse­um een fijn zomers onder­w­erp. Kun­ste­naars zijn bij uit­stek geschikt om de vogel beteke­nis te geven en als warm sym­bool te lat­en voortbestaan.’

Hage­naars betreurt het dat we in de huidi­ge maatschap­pij de sym­bol­is­che band met de vogel zijn ver­loren. Vroeger werd de vogel gezien als bemid­de­laar tussen het god­delijke en de mens. De vogel stond voor de bevri­jd­ing van het wereldse en groei­de uit tot uni­verseel sym­bool van de menselijke ziel. Krassende kraaien betek­enden ongeluk, uilen wijsheid en duiv­en vrede. Vogel­wichelaars deden voor­spellin­gen aan de hand van de vlieg­wi­jze van vogels. Zie je dat Rutte nu nog doen? Mensen geloven er niet meer in en de kun­ste­naar brengt die magie weer een beet­je bij ons terug.’

De opstelling van B is for Bird is strak en overzichtelijk en ref­er­eert met de rubricer­ing naar de tra­di­tionele vogel­gids. Tweed­i­men­sion­aal werk hangt net­jes verdeeld over vier muren, maar dit maakt de exposi­tie aller­minst saai. De var­iëteit van vorm en inhoud van het werk is groot. Vide­ow­erk, fotografie, prenten, neon­licht, schilder­w­erk, col­lages en een uit­geschreven per­for­mance bren­gen de gevleugelde wereld weer dichter naar de mens. Zo visu­aliseert José Maria Sicil­ia het zin­gen van vogels en geeft Eva Kotatko­va de bezoek­er de mogelijkheid om in een vogel te veranderen.

Ik heb er geen Grote Vogelshow’ van gemaakt’, stelt Hage­naars. Maar geef een gevarieerd beeld van de vogel in de kun­st. Voor zow­el liefheb­bers van vogels als kun­st valt er veel te ont­dekken.’ Kevin Simón Mancera wijst ons bijvoor­beeld op de nationale vogels van machtige lan­den zoals de haan van Frankrijk en de ade­laar van Duit­s­land. Arme lan­den hebben er geen en hij heeft ze er daarom zelf een toebe­deeld. En wat te denken van het treurige lot van de Mynah. Anaïs Lopéz toont ons dit zangvo­gelt­je dat als pronkvo­gel naar Sin­ga­pore werd meegenomen, maar daar de her­rie van de straat moest over­stem­men door zich een vre­selijk gekri­js aan te wennen.

lees meer +
lijn

Museumtijdschrift: Mythische vogels

Museumtijdschrift #5, 2018
lees meer +
lijn

Maria Barnas: Gekrijs van de treurspreeuw

Museumtijdschrift #6, 2018
lees meer +
lijn