Mister Motley #32 Geschiedenis
De recente geschiedenis van Nederland verteld door de kunst
Inleiding
Geschiedenis is een beetje als familie, je bent er onderdeel van of je wilt of niet, je draagt de trots, de last en schaamte van de beslissingen van de leiders, ook al heb je op een radicaal andere partij gestemd, zoals je ook altijd de daden van je ouders met je meedraagt. Net zoals een individu zijn verleden voortdurend herschikt, doet ook een land dat; naarmate de tijd en daarmee de afstand vordert, verandert die blik over de schouder. Als ik nu de boeken lees over de politionele acties in Indonesië dan denk ik: pure propaganda, en dat was het ook, boeken om Nederlands wanhopige poging om de macht overzee te behouden te ondersteunen. Tergend langzaam kwam het besef over onze verkeerde keuze in die tijd, zoals ook Srebrenica als een wond in onze herinnering brandt. Ik draag het met me mee, de feiten van mijn familie zijn verbonden met het verleden. En ik brei er verder aan met mijn leven.
Deze mister Motley sluit aan bij de canon van de geschiedenis van Nederland, niet omdat ik deze canon per se een goed ding vind, misschien wel het tegendeel. De vijftig items die iedere Nederlander zou moeten kennen, scheppen schijnbare helderheid. Het lijkt al snel volledig zodat andere gebeurtenissen uit het collectieve geheugen dreigen te verdwijnen en het wekt de indruk dat zoiets complex als de geschiedenis simpel te vertellen is. Dat kan niet. Daarom besloten we in deze Motley de tijdlijn van de geschiedenis met de kunst te verweven om zo een aanvulling te geven op de canon. De chronologie van de tijdlijn biedt een frame voor het vertellen van de verhalen waarmee de kunst het verleden oprekt tot abstractere waarden dan goed en kwaad en de rechte lijn. We volgen de canon vanaf de Tweede Wereldoorlog en laten zien hoe de kunst de geschiedenis volgt, erop vooruitloopt (bijvoorbeeld in het project uit 1993 ‘Bijdragen aan het Verenigd Europa’) en becommentarieert. En vooral dat er niet één waarheid is.
De kunst vormt als het ware een parallelle tijdlijn die de geschiedenis boven de objectieve feiten uittilt en vertelt hoe het verleden in ons doorwerkt, in de verhalen over Indonesië bijvoorbeeld. Of over Srebrenica. Of zoals Hans Citroen via de plek Auschwitz/Oswiecim beschrijft hoe twee geliefden ieder een ander eind van de geschiedenis met zich meedragen en er dan samen uit moeten komen.
‘Nederland krijgt kleur’ heet een van de vensters en eigenlijk wil je alleen maar vertellen hoe normaal deze situatie nu is: die apart benoemen lijkt al bijna vanuit oude normen en waarden te komen, vanuit het blanke Nederland van de jaren vijftig. Daarmee verbonden staan in het venster ‘Europa’ de grenzen centraal, want ook al lijken de grenzen opgeheven, Bojana Panevska ondervindt als Oost-Europese dagelijks een andere werkelijkheid. En voor asielzoekers zijn de lijnen op een atlas prikkeldraad geworden.
In Rotterdam haalt iedere dag om twaalf uur een man een omroeptoeter uit een kastje en roept heel hard: ‘It is never too late to say sorry.’ Het is een werk van Elmgreen en Dragset en het speelde dikwijls door mijn hoofd terwijl we werkten aan dit nummer over de recente geschiedenis. Ik verbeeldde me dat dit kunstwerk namens onze politieke leiders sprak, ook namens mij. Waarom is sorry zeggen zo verdomde ingewikkeld? Misschien omdat macht als een dodelijk virus is, als je het eenmaal hebt dan kom je er niet meer van af, het wordt met de dag erger. Het thema macht duikt dan ook in bijna ieder hoofdstuk op. En de kunst stelt de vraag: What kind of leader do we need?
Hanne Hagenaars
