Stoffig, tekst voor het fotoboek MAR van Marijn Bax

De wereld is er een vol mis­ver­standen, zo zie ik het. Als mens ben je een wan­de­lend blan­co pro­jec­ti­escherm voor de issues van een ander. Zo werd ik voor huilend slachtof­fer uit­ge­maakt door mijn Servis­che vriendin met raven­zwart haar, na ons verbli­jf in Bel­gra­do, waar nie­mand met me sprak, want west­ers, en zij ook steeds min­der. Slachtof­fers, née daar hield ze niet van, Ned­er­lan­ders waren maar slappe weekdieren. Onlangs had iemand prob­le­men met mijn ruzie-achtig karak­ter, deze iemand had een fobis­che angst voor ruzie en wist het alti­jd net zo te draaien dat ik de kas­tan­jes uit het vuur haalde ter­wi­jl het enge­len­haar om haar heen zwiepte. Nu heb ik zelf een milde angst voor ruzies maar wil er soms best induiken als het nodig is. Ik spu­ug, ik krab, ik tre­it­er het bloed onder je nagels van­daan. Even uit­blazen in de bezemkast.
Wie ben ik dan, los van dat ont­vanke­lijke pro­jec­ti­escherm. Miss­chien het pan­nen­spon­sje. We ‑mijn fam­i­lie en ik- woon­den nogal boven onze stand, en mijn moed­er lapte het met­al­en pan­nen­spon­sje op met naald en draad, zodat het weer een paar weken langer meeg­ing.
Een daad van liefde, het meest onnozele voor­w­erp is de moeite van het repar­eren waard.
Een daad van extreme zuinigheid, gewoon een fris spon­sje kopen is toch veel hygiënis­ch­er.
Een daad ingegeven door onder­drukking, door die ein­de­loze ruzies over het huishoudgeld. Tussen al die over­weg­in­gen bun­gelt mijn ware ik. Of meer, mijn opgevoede ik.
Soms probeer ik de guru te vol­gen die met omflo­er­ste stem vertelt over de stille plek in jezelf. De blik van zijn donkere ogen is zo vol mede­do­gen; ja dat wil ik ook. Ieder mens is welkom. Al mediterend en observerend zoek ik vele uren lang.

Ik denk dat ik het wel had kun­nen vin­den met Mar, de hoofd­per­soon in dit boek. We zien haar ein­de­loos opge­lapte kled­ing, de rook van haar sigaret, het spul­len­feest en de bloe­men in de tuin. Niet iemand die zich aan con­ven­ties houdt. Niet iemand die een geolied huishouden voert, née meer een brod­del per­soon, een hout­je touwt­je huisvrouw. Haar lev­en lang is ze alleen gebleven, ook dat kan ik goed begri­jpen, dan kun je pan­nen­spon­sjes oplap­pen uit eigen vri­je wil. Ik zou Mar een held willen noe­men, juist omdat ze ongetrouwd is gebleven. Stri­jd­lustig ongetrouwd. Maar miss­chien zag ze zichzelf als slachtof­fer van de omstandighe­den. Van de tijd. Wie weet wat ik pro­jecteer op haar? 

Hoe zag een huwelijk er uit in die tij­den? Dien­st­baar vooral dien­st­baar,. Mijn moed­er, arme moed­er, waar was ze aan begonnen? Een kooi waarin ze was opges­loten zoals de parki­et die mijn zus kreeg voor haar ver­jaardag. Ze had een hond gevraagd, iets om te knuffe­len. Die parki­et heb ik een­maal lat­en ontsnap­pen, net voor het ker­st­din­er, de soep was al geserveerd en de parki­et scheerde over de bor­den en landde met zijn poot­jes in de te hete tomaten­soep. We hebben haar weten te van­gen en de poot­jes genazen voor­spoedig. Née, nie­mand kon er om lachen, toen. Maar stel dat ik het samen met mijn zoon had meege­maakt, wat een plezi­er om de ontsnapte parki­et. Alles wat in een kooit­je zat zouden we willen bevrijden.

Haar ongetrouwde lev­en vulde ze met de huishoudens van een ander. Als ruggen­graat van dat gezin. Hal­lo Mar!
En dan dit huis. Een rat­je­toe, een prul­len­boel. Een slod­der­vos? Een oude vrouw met een grote liefde voor spullen of zijn ze gewoon bli­jven slin­geren, als nasleep van achten­zeventig jaar lev­en op deze plek. Alles is mogelijk.
Het boek valt uit elka­ar en we passen het weer in elka­ar. Iedere vol­go­rde is goed. Iedere blik is geldig. (maar graag liefde­vol kijken, zoals de donker­bru­ine ogen van de guru)

Mar. Dap­pere Mar. We lezen de foto’s. Een totaal ver­sleten dweil hangt aan de lijn, niet opge­lapt om de schi­jn te wekken dat het best mee­valt. Gewoon ver­sleten en toch in gebruik. Een foto van de gang, Mar achter de geopende koelka­st­deur. De bloe­men op haar rok rij­men met de bloe­men van de mat op de grond maar je beseft meteen dat het louter toe­val is. De tijd, haar lange lev­en is zicht­baar in die gang, die hoogn­odig gev­erfd moet wor­den, die opgeruimd zou kun­nen wor­den, dat koffieap­pa­raat wordt vast niet meer gebruikt. De verf in die oude pot­jes is waarschi­jn­lijk inge­droogd tot een vaste koek.

Vol­gens kun­ste­naar Mar­cel van Eeden is ​‘Niet zijn’ onze ware aard. Dan is ieder lev­en een minus­cu­ul detail in het grote ​‘niet zijn’. Dit boek toont het korte moment van het bestaan van Mar. Het lev­en van Mar startte op 15 mei 1915 en eindigde op 16 okto­ber 2017. 102 jaar in totaal. Meer dan een eeuw heeft ze geleefd, 16 ven­sters van de Ned­er­landse canon doorstaan. Ze leefde hon­der jaar geschiede­nis die zich in de kieren van het alledaagse lev­en nestelde. De rokken en jurken van haar moed­er en tantes wer­den nog met de hand genaaid. De thuis­naais­ter. Een Singer, een trap­naaima­chine, een elek­trische. Een ver­stelde rok: zo’n detail, zou moeit­eloos een ver­keerd beeld van haar fam­i­lie geven. Mar kwam uit een welgesteld gezin, geen reden om iets op te lap­pen. Toch werd de stof opnieuw gebruikt door haar te keren, door van een jurk een rokje te mak­en, lap­jes op gat­en genaaid, kled­ing gekoes­terd en in mot­ten­ballen bewaard. Fam­i­li­etra­di­tie. Des­ti­jds werd alles zo onzicht­baar mogelijk gere­pa­reerd, zodat nie­mand de schaamte van het ver­stellen opmerk­te. Zo’n tijd was het. Mar kende geen schaamte. Haar kled­ing kent vele lagen, alle­maal zicht­baar, een lange streep op een rok van ribfluweel, gefe­ston­neerde vierkan­t­jes om gaat­jes te ver­hullen, of gewoon de vlek de vlek lat­en, de rook­gaat­jes als sierele­ment in haar jurk. 

In de gang zien we wel vijf mat­jes, als ver­stel­lap­jes van de vlo­erbe­dekking. Lap­je bij lap­je laag­je bij laag­je, zo draagt de kled­ing het verleden mee. De vlek die vertelt over de oven die ont­plofte toen ze een cake wilde bakken. Gaat­jes van mot­ten kre­gen een wit bloemet­je. Een vlek van de wijn toen ze Sarah vierde en haar arm met een steeds grot­er gebaar de wijn inschonk. De geschiede­nis laat vlekken en gat­en achter. 

Stof­fig betekent: bedekt met stof. Stof duidt dat er jaren zijn ver­streken, tijd heeft zich verza­meld en zicht­baar gemaakt. Hoe lev­endig. Hoe sprek­end. Dit boek is een stof­fig boek. Van lap­jes en draad­jes en bloemet­jes, van licht dat strijkt en dooft. Dit boek fluis­tert in ons oor. We kun­nen het ter­nauw­er­nood ver­staan. Enkel met ont­vanke­lijke ogen kijken naar al het stof. Hal­lo Mar!