Lisette Smits: Course director van The master of Voice
Master of Voice
Get Out of My Mind, Get Out of This Room (1968) beveelt een dwingende stem de bezoeker die een lege ruimte met een kaal peertje wil binnenstappen. ‘I yelled it and growled it and grunted it’ zegt kunstenaar Bruce Nauman. Hallucinerend. En ja dat kan een stem, dubbelzinnige en verwarrende communicatie teweeg brengen.
Nauman begreep perfect dat de stem een tool is om controle en autoriteit uit te oefenen.
Lisette Smits, course director van The master of Voice, deelt zijn interesse in de stem omdat dat de stem een ‘point of entry’ is voor de complexe relatie tussen het individu en de maatschappij.
Maar, zo mailt ze me, als we dan toch een kunstwerk als introductie nemen, dan liever niet dit typische ’white male’ voorbeeld. Als tegenhanger noemt ze het uit de zelfde periode stammende werk Birdcalls (1972) van kunstenares Louise Lawler. Een geestig audiowerk waarin Lawler de namen van 28 gevierde mannelijke kunstenaars zingt of piept als vogelgeluiden. ‘Acconci’ klinkt als een schril acconCHEE!! oehoe oehoePolke en dan volgt met een hoge intonatie, Chia Chia Polke. Lawler maakt zich onzichtbaar achter deze vogelnamen. Ja want waar waren al die fantastische vrouwelijke kunstenaars in deze tijd; verborgen achter de brede ruggen van de grote mannen. Criticus Jerry Saltz noemde het werk de ’Patriarchal Roll Call.’ Gender is — nog steeds — een issue, zegt Lisette Smits.
Als curator maakte ze de tentoonstelling Deep Cuts in Marres in Maastricht. Ze baseerde zich op teksten van Plato, waarin wordt beschreven hoe muziek de menselijke ziel kan beinvloeden. Plato dacht dat muziek een goed middel was bij de vorming van de ideale mens en staatsburger, al kon sommige muziek naar zijn idee ook destructief uitwerken. Over dat rebelse en gevaarlijke element ging Deep Cuts, over muziek die een politieke positie inneemt binnen de samenleving. Paul Elliman was een van de deelnemende kunstenaars.
Elliman is vooral een goede luisteraar die manieren verzint om de woorden die we via onze stem de wereld in brengen weer op te vangen, bijvoorbeeld door zijn oor te luister te leggen tegen de muur van een kathedraal. Hij tracht te ontcijferen wat deze woorden zeggen over ons. In Detroit as Refrain (4 January 2013 21:15:21) toont hij een minuscuul apparaatje, de Votrax cs-01, als eerbetoon aan de vergeten uitvinder die in Detroit woonde. Deze speech synthesizer uit de jaren ’70 kan tekst omzetten in een stemgeluid waarbij het fonemen als basis neemt waardoor iedere stem klinkt als het geluid van E.T. onder invloed van een flinke portie valium. Een klein objectje als een stem zonder lichaam.
Lisette Smits houdt van theorie en van een complex onderwerp, waardoor het wel eens lijkt of de aspecten van de Master of Voice eindeloos zijn. In zekere zin is dat ook zo, zoals te lezen valt in het boek A Voice and Nothing More van de Sloveense psychoanalyticus Mladen Dolar. ’He proposes that, apart from the two commonly understood uses of the voice as a vehicle of meaning and as a source of aesthetic admiration, there is a third level of understanding: the voice as an object that can be seen as the lever of thought.’*
Maar enkel al voor de stem als ’vehicle of meaning’ kun je denken aan de stem als persoonlijke uitdrukking, de innerlijke stem, a tone of voice, de gedachtenstem want de meeste mensen hebben een constante stroom van gedachten in hun hoofd en aan tekst zelf die je kunt opvatten als een narratieve stem.
Dat maakt dat er veel mogelijk is binnen de Master of Voice.
Toch heeft de Master of Voice een drietal accenten.
Als eerste pakt Smits de draad op die in Deep Cuts begon, de stem die uitdrukking geeft aan de krachten tussen het individu en het systeem of de maatschappij. Muziek is altijd het product is van een bepaalde tijdsperiode en per definitie politiek te duiden. De stem hoort bij afkomst, klasse en positie, dat zich uit in dialect, een geaffecteerde r, of een punkbandje dat hard en chaotisch schreeuwt.
Volgens Lisette Smits is de stem relevant omdat communicatie het kenmerk is van deze tijd. Zij heeft, anders dan de jongere generatie, de aard van de communicatie totaal zien veranderen onder invloed van facebook, de mobiele telefoon en e‑mail. Ze leerde het kennen als noviteit en realiseert zich meer en meer dat de technologie ons reduceert tot een stem zonder lichaam of een mechanische stem. Het programma van deze master wil reflecteren op hoe wij communiceren: in de toekomst zullen steeds meer apparaten van een stem gebruik maken, maar welke stem is dat?
Wat is het effect van de technologie? We nemen steeds meer geluid op waardoor herinneringen op een andere manier wordt vastgelegd: ’To record’ is het werkwoord van de toekomst het loopt vooruit op hoe wij onze geschiedenis over gaan brengen.
Binnen de hegemonie van het beeld is de eigen stem misschien wel een van de laatste authentieke geluiden, we zijn immers alle controle over het beeld verloren maar een stem is moeilijker toe te eigenen want als je die vervormt is het jouw stem niet meer.
Een derde accent van de master is het auteurschap, de persoonlijk expressie, het geven van een stem. En bij deze persoonlijke stem komt de interesse voor gender aspecten naar boven. In de tijd van de Oude Grieken hadden iedereen een uitgesproken voorkeur voor een mannelijke lage stem, misschien niet verrassend in een tijd dat vrouwen geen stemrecht hadden. In deze 21e eeuw zien we een herwaardering voor oudere vrouwelijke kunstenaars, hun stem wordt eindelijk gehoord, serieus genomen. Ook is er een nieuwe aandacht voor vrouwelijke publicisten. Misschien is het de definitieve stap naar gelijkheid en een open houding naar gender want de grenzen liggen minder scherp dan we altijd dachten.
Welke studenten verwacht je op deze master?
Een spannend voorstel kwam tot nu toe van een bachelor klassieke zang die niet andermans werk wil vertolken maar eigen werken met die stem wil gaan maken. Ik kijk uit naar studenten die beeldende kunst willen studeren met reflectie op de stem. Je hoeft er niet mooi voor te kunnen zingen, niet technisch te zijn, maar reflectie en een zekere theoretische interesse is wel wenselijk. We willen graag een groep studenten met heel diverse achtergronden; ieder goed plan is welkom.
En wie gaan er lesgeven?
Deelnemers aan Deep Cuts zoals de eerder genoemde Paul Elliman en kunstenaar Bonnie Camplin, die muziek maakt en een achtergrond heeft in de Londense clubcultuur. Performer en schrijver Snejanka Mihaylova, met een achtergrond in de filosofie van taal en hermeneutiek, gaat een workshop ontwikkelen samen met de Zweedse componiste Lisa Holmqvist. Verder zal curator Raimundas Malasauskas, die een uitgesproken voorkeur heeft voor niet-tastbare en ongrijpbare fenomenen, een gastles komen geven.
*https://mitpress.mit.edu/books/voice-and-nothing-more